Prawidłowa analiza imperializmu ma decydujące znaczenie dla przyszłości ruchu komunistycznego i robotniczego. Stanowi o różnicy między porażką a sukcesem!

W czerwcu 2016 r. Andrew Murray wygłosił w Marx Memorial Library (londyńska Biblioteka Pamięci Marksa – przyp. tłum.) wykład pt. „Sto lat Leninowskiego Imperializmu”¹.

Minęło pięć lat i można ocenić jego analizę pracy Lenina i obecnego imperializmu. Jego główną tezą w końcowej części artykułu jest to, że Kautsky’ego teoria ultra-imperializmu jest obowiązująca dla dzisiejszego imperializmu, ponieważ potwierdziło ją prawdziwe życie. Wyciągając taki wniosek, Andrew Murray dokonał całkowitego zerwania z istotą Leninowskiego Imperializmu, zerwania, którego socjaldemokratyczne partie w Europie dokonały już w 1914 roku². Ironiczna część poglądów Andrew Murraya polega dokładnie na tym, że wybór Donalda Trumpa na prezydenta w listopadzie 2016 r. oznaczał początek protekcjonizmu i zerwania imperialistycznej współpracy, pod hasłem: America First! (Najważniejsza jest Ameryka! – przyp. tłum.)

Skok jakościowy

Cały okres jego prezydentury był skoncentrowany na konfrontacji z byłymi partnerami, zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym. Jego polityka przypomina czasy protekcjonizmu po kryzysie światowym w 1929 roku.

Widzimy wyraźne zerwanie w pokojowym współistnieniu imperialnych mocarstw, które Andrew Murray chciał uczynić trwałym. Zerwanie to było zarówno o charakterze politycznym, ekonomicznym, militarnym, jak i ideologicznym. Ale czy wybór Joe Bidena na prezydenta nie oznaczał powrotu do dawnej współpracy? Brytyjski magazyn „The Economist” analizuje obecną sytuację w globalnym handlu we wstępniaku Message in a bottleneck (Wiadomość w wąskim gardle – przyp. tłum.):

„Rozpad zasad handlu międzynarodowego sprawia, że kraje są bardziej nieufne wobec siebie nawzajem. Podczas pandemii kraje przyjęły ponad 140 specjalnych ograniczeń handlowych, a wiele z nich po cichu zaostrzyło kontrolę inwestycji zagranicznych.”³

Wstępniak w „The Economist” oczywiście broni globalizacji i ostrzega przed konsekwencjami jej zniesienia. W artykule w tym samym numerze „The Economist” kolumnista Schumpeter analizuje protekcjonizm na obszarze produkcji czipów w artykule Poker chips (Żetony do pokera – przyp. tłum.):

„To właśnie w tym kontekście należy postrzegać niedawne zobowiązania Intela, największego amerykańskiego producenta chipów, na kwotę 20 mld USD, mające na celu ożywienie produkcji półprzewodników w Ameryce”.

I w dalszej części komentarza:

„Posunięcie Intela oznacza również początek nowej ery publicznego finansowania produkcji chipów w Ameryce, co może niebezpiecznie zakłócić rynek.”⁴

Wyraźnie pokazuje to, że polityka America First! jest kontynuowana z niesłabnącą siłą, pomimo ostrzeżeń „The Economist” i innych. Tendencja ta nie jest tylko zjawiskiem amerykańskim, ale jest również obecna w UE, Rosji, Chinach, Indiach i innych krajach. Czas potwierdził analizę Lenina, że tendencja ultra-imperializmu była niczym więcej jak tylko tendencją. Prędzej czy później na pierwszy plan wysuną się procesy o charakterze prawa w kapitalizmie/imperializmie; walka między monopolami i instytucjami finansowymi o dodatkowe zyski i grabież słabszych partnerów.

Analiza pozytywistyczna

Jak to możliwe, że Andrew Murray popełnił ten błąd w swoim wykładzie? Stało się tak, ponieważ jego analiza nie była dogłębna, która to dogłębność polega na tym, że logika i historia są przedstawione w ich wzajemnym dialektycznym rozwoju. Tak było w przypadku Kapitału Marksa i Imperializmu jako najwyższego stadium kapitalizmu Lenina oraz innych dzieł klasyków.

Andrew Murray pokazuje sumę przykładów, z których można dojść do prawie każdego wniosku, w przeciwieństwie do analizy naukowej, w której logika i historia są pokazane w ich interakcji. Podsumowując doświadczenia po wykładzie Andrew Murraya w 2016 roku, bieg historii pokazał, że się mylił i że jego analiza jest bardziej pozytywistyczna. To właśnie widzimy w wielu artykułach i tekstach historycznych w burżuazyjnych mediach.

Jako alternatywę i krytyczną ocenę Leninowskiego Imperializmu, chciałbym polecić moją książkę Fighting for Peace and Socialism (Walka o pokój i socjalizm – przyp. tłum.)⁵, która została opublikowana w bieżącym roku w 2. wydaniu i kontynuuje marksistowską tradycję materialistycznej dialektyki.

Jednym z głównych celów książki jest zrozumienie konfliktu idei w XX wieku. Istniało wiele różnych trendów, ale tylko dwie znaczące szkoły, materializm i idealizm. Szybki rozwój odkryć naukowych, zwłaszcza w naukach przyrodniczych, oznaczał konieczność opracowania nowych koncepcji.

Na przykład w mechanice kwantowej dominującą szkołą był idealizm, ze względu na wykształcenie naukowców. Było to wielkie wyzwanie dla materializmu i w ZSRR broniono go aż do lat pięćdziesiątych XX wieku, kiedy to zwyciężył idealizm⁶.

Spowodowało to poważne szkody dla rozwoju dialektyki materialistycznej i jej wpływu na ruch robotniczy. Prawidłowe rozumienie dialektyki między wiedzą absolutną i względną zostało zastąpione relatywizmem we wszystkich sprawach. (Książka opiera się głównie na artykułach dla „Communist Review” od 2010 roku, z kapitalizmem i imperializmem jako głównymi tematami).

Jak zdefiniować imperializm w XXI wieku?

Analiza Lenina⁷ koncentrowała się na monopolistycznym etapie kapitalizmu, który na dobre przyjął się w 1900 roku i około tego roku.

Swoją głównie ekonomiczną definicję podsumował w 5 punktach:

1. Koncentracja produkcji i kapitału
2. Połączenie kapitału bankowego z kapitałem przemysłowym
3. Eksport kapitału ma szczególne znaczenie
4. Powstały międzynarodowe stowarzyszenia monopolistycznych kapitalistów, które podzieliły świat między siebie
5. Podział terytorialny ziemi został zakończony

Lenin podkreślał warunkowość i względność tej definicji, a w dalszej części pracy zdefiniował imperializm w inny sposób, w którym nie zadowalał się czysto ekonomicznymi pojęciami podstawowymi. To, co charakteryzuje tę definicję, to (oprócz 5 punktów): walka o źródła surowców, wzrost oddziaływania monopoli na politykę kolonialną i rozprzestrzenianie się pasożytnictwa.

Definicja Lenina jest częścią nowej definicji imperializmu, ale o innej wadze ze względu na rozwój historyczny.

Z czysto ekonomicznego punktu widzenia kapitalizm/imperializm rozwijał się poprzez różne fazy państwowego kapitalizmu monopolistycznego (SMC). Stało się to najpierw w formie narodowej, a później ponadnarodowej, co zapewniło przetrwanie kapitalizmu. Wraz z „kryzysem finansowym” w 2008 r. nastąpił jakościowo nowy rozwój⁸.

Rewolucja Październikowa doprowadziła do zwycięstwa socjalizmu w 1917 r. i stała się początkiem przejścia świata do socjalizmu. Rozwój ten musi być naznaczony nową definicją, w której świat kapitalistyczny został wystawiony na konkurencję ze strony nowego systemu społecznego. Definicja ta łączy w sobie zarówno aspekt ekonomiczny, jak i historyczny:

1. Rozwój monopolu państwowego (SMC) doprowadził do wzmożonej walki o rynki i źródła surowców.
2. Wraz ze zwycięstwem Rewolucji Październikowej rozpoczęło się przejście do socjalizmu i rozstrzygające starcie w polityce kolonialnej.
3. Rywalizacja między socjalizmem a kapitalizmem nasiliła się do ekstremum po II wojnie światowej.
4. Wyścig zakończył się wraz z rozpadem ZSRR w 1991 roku i stał się początkiem agresywnej polityki zagranicznej wielkich mocarstw na rzecz nowego podziału świata.
5. Od lat 80. rozwinęła się nowa forma korporacjonizmu, a współpraca między państwem, kapitałem i zorganizowanym ruchem robotniczym umożliwia zneutralizowanie walki klasowej, jaką znaliśmy w XX wieku.
6. Głęboki kryzys, jakiego doświadcza kapitalizm w XXI wieku, doprowadzi do zaostrzenia sprzeczności i zaowocuje nowymi wojnami. Pasożytnicze trendy w kapitalizmie są często niedoceniane z powodu postępu technologicznego. Także nadużywanie narkotyków i innych używek powoduje poważne problemy zdrowotne u wielu ludzi.
7. Problem przekupstwa części klasy robotniczej jest nadal immanentny. Część dodatkowych zysków jest wykorzystywana przez warstwę burżuazyjnych przedstawicieli w ruchu robotniczym. Bez ideologicznej walki z tymi warstwami, walka z imperializmem jest bez perspektyw.

Rozwój sytuacji w sprzecznościach

Rozwój wydarzeń w początkach kontrrewolucji i w XXI wieku jest sprzeczny z nowym etapem kapitalizmu. Definicja imperializmu jest ściśle związana z definicją epoki. Lenin zdefiniował XX wiek jako epokę imperializmu, tj. przejścia od kapitalizmu do socjalizmu.

Czy zmieniło się to z powodu rozpadu socjalizmu w ZSRR i Europie Wschodniej? Proces formowania się gospodarki jest procesem zgodnym z prawem i dopóki żyjemy w epoce imperializmu, żyjemy również w okresie przejściowym od jednego systemu do drugiego⁹.

Jakie są główne sprzeczności w kapitalizmie i imperializmie? Główną sprzecznością jest ta między stosunkami produkcji a siłami wytwórczymi¹⁰. Obecny system nie jest już w stanie rozwiązać tej sprzeczności. Ujawnia się to w wielu różnych aspektach:

– Wojny imperialistyczne na całym świecie, a ostatnio na Ukrainie, które należy scharakteryzować jako wojny imperialistyczne od czasu rozpadu ZSRR.

– Kryzys klimatyczny powoduje poważne szkody w wielu regionach świata, a także inne skutki uboczne, takie jak ubóstwo, głód i duża liczba uchodźców.

– Efekt pandemii, w której rentowność szczepionek jest główną przeszkodą w międzynarodowej walki z Covid-19.

– Innym istotnym aspektem jest eksport miejsc pracy za niską cenę do Europy Wschodniej, Azji i innych części świata. Powoduje to ogromne rozczarowanie w krajach wysoko rozwiniętych z powodu utraty miejsc pracy i bezpieczeństwa przyszłości¹¹.

– Czwartym aspektem jest swobodny przepływ kapitału, który powoduje wiele problemów dla gospodarek narodowych. Łapówkarstwo, pranie brudnych pieniędzy i przemieszczanie się do miejsc, w których nie płaci się podatków, stały się poważnym wyzwaniem dla budżetów państw i samorządów.

To tylko kilka przykładów wspomnianej wyżej sprzeczności, a jej rozwiązanie oznacza przejście do stosunków socjalistycznych. To rozwiąże wszystkie inne sprzeczności w kapitalizmie i imperializmie¹².

Od czasu założenia Pierwszej Międzynarodówki w 1864 r. w Londynie, ruch robotniczy przeszedł ogromny rozwój. Walka klasowa stała się ogólną treścią XX wieku z wielkimi zwycięstwami i porażkami.

Nie ma absolutnie żadnego powodu, aby pesymistycznie patrzeć w przyszłość. Żyjemy w reakcyjnym okresie z wielkimi turbulencjami i wszelkiego rodzaju kryzysami, których kapitalizm nie jest w stanie rozwiązać.

Musimy ponownie rozważyć nasze podstawy ideologiczne i teoretyczne oraz dokonać pewnych dostosowań, aby móc sprostać obecnym wyzwaniom. Musimy stworzyć wspólny program dla międzynarodowego ruchu komunistycznego, program, który może sprostać obecnym kryzysom imperializmu.

Sposób, w jaki rozwija się historia, jest zgodny z marksistowskimi przewidywaniami; rozwija się skokowo, zarówno rewolucyjnie, jak i reakcyjnie. Nie powinno to zaskakiwać wyszkolonych i wykształconych komunistów.

Jeśli spojrzymy na historię ZSRR, to właśnie tak się ona potoczyła. Od nielegalnych warunków w latach 90-tych XIX wieku do Rewolucji Październikowej, burżuazyjnej interwencji z 16 krajów, faszystowskiej interwencji podczas II wojny światowej, która zrujnowała europejską część kraju¹³.

Po wojnie socjalizm rozprzestrzenił się jak pożar na 1/3 globu. Musimy o tym pamiętać w trudnych czasach, takich jak obecne. Przezwyciężymy obecne trudności i poczynimy nowe postępy w wypełnianiu naszego wielkiego zadania, jakim jest przejście od upadłego społeczeństwa do socjalizmu i komunizmu!

Lars Ulrik Thomsen

Przypisy: