Czy korporatyzm (lub korporacjonizm) jest kompleksową koncepcją dzisiejszego kapitalizmu?

Wykłady o faszyzmie¹ Palmiro Togliattiego, wygłoszone w Moskwie między styczniem a kwietniem 1935 roku, odegrały ważną rolę w formułowaniu nowych koncepcji polityki jednolitego i ludowego frontu w ruchu robotniczym².

Kwestia korporacjonizmu została po raz pierwszy zdefiniowana w rozdziale 7 tych wykładów. Wskazując, że na arenie międzynarodowej „faszyzm i korporacjonizm są dziś powszechnie uważane za równoważne”³, Togliatti twierdzi, że początkowo nie miało to miejsca we Włoszech, ale dopiero później w innych krajach (nie mówi jednak, że program partii nazistowskiej z 1920 r. był korporacjonistyczny, ale ten aspekt został później porzucony, ponieważ jego utopijne cele nie służyły państwu nazistowskiemu⁴). Co więcej, twierdzi on, że „korporacjonizm ma wiele interpretacji”⁵.

Togliatti charakteryzuje korporacjonizm przede wszystkim jako kolaborację klasową. Nie był to, jak twierdzi, wynalazek faszyzmu – wywodził się raczej z prawicowych elementów socjalizmu i katolickiej ideologii społecznej. Drugim aspektem, który podkreśla, jest „próba stworzenia nowej formy organizacji społecznej”. Propaganda nie dotyczy już współpracy klasowej, ale nowego systemu, który zrywa z kapitalizmem. W rzeczywistości, mówi Togliatti, nie była to tak naprawdę „kwestia nowego systemu, ale systemu kapitalistycznego na jego najwyższym etapie, na etapie imperializmu”⁶. [podkreślenie moje – LUT].

Oczywiście nie było nowego systemu, a faszyzm został zepchnięty na tę drogę przez kryzys gospodarczy wywołany wzmocnieniem kapitału finansowego. Z kryzysem tym borykało się wiele innych krajów, co doprowadziło do tego, że teoretycy w krajach burżuazyjno-demokratycznych również mówili o potrzebie planowania gospodarki. Togliatti kontynuuje:

„Przechodzimy teraz do trzeciego elementu … korporacjonizm jest nie do pomyślenia, jest nie do pomyślenia bez państwa faszystowskiego; korporacjonizm jest nie do pomyślenia bez partii faszystowskiej; jest nie do pomyślenia bez demontażu całego systemu swobód demokratycznych. W dokumentach faszyzmu można znaleźć wyraźne, szczere stwierdzenia na ten temat. Oto, na przykład, komentarz w Gerarchii⁷ do Konferencji w Ferrarze⁸, artykuł bez szczególnych konsekwencji, który próbuje nakreślić filary systemu korporacyjnego: «Punkt pierwszy: jakiekolwiek naukowe opracowanie organizacji korporacyjnej nie może odbiegać od historycznego faktu rewolucji faszystowskiej i koncepcji politycznej, która jest jej duszą».

To stwierdzenie ma precyzyjne znaczenie, z którym się zgadzamy: korporacjonizm nie jest możliwy bez faszyzmu [podkreślenie moje – LUT]. Weźmy korporacyjną propagandę wszystkich faszyzmów na całym świecie. Zawsze znajdziesz ją powiązaną z polemiką przeciwko parlamentaryzmowi, przeciwko zasadom roku ‘89;⁹ znajdziesz ją powiązaną z walką o zniesienie swobód demokratycznych, o demontaż demokracji.

Wyjaśnia to również, dlaczego korporacjonizm został zorganizowany we Włoszech tak późno. Korporacjonizm został zorganizowany dopiero po zlikwidowaniu wszystkich swobód demokratycznych, kiedy robotnicy zostali pozbawieni wszelkiej reprezentacji, kiedy wszystkie partie polityczne zostały zniszczone, kiedy wolność związków zawodowych, wolność prasy, wolność zgromadzeń zostały zlikwidowane, kiedy każda możliwość wyrażania siebie została wyeliminowana. Takie było polityczne założenie korporacjonizmu. Korporacjonizm jest nie do pomyślenia bez istnienia faszyzmu jako dyktatury politycznej, bez istnienia partii faszystowskiej jako instrumentu sprawowania tej dyktatury”¹⁰. [podkreślenie moje – LUT].

Pierwotnie słowo korporacjonizm pochodziło od łacińskiego corpus, oznaczającego ciało, i było używane w znaczeniu stowarzyszenia o określonym celu. Włoski korporacjonizm w latach dwudziestych XX wieku opierał się na korporacjach dla każdej dziedziny przemysłu i rolnictwa. Ale jego forma nie jest decydującym czynnikiem, a obecnie korporacjonizm przybiera nowe formy.

Główna teza Togliattiego, że korporacjonizm jest nie do pomyślenia bez państwa faszystowskiego i partii faszystowskiej, nie ma już zastosowania. Dziś rozwój nauki i technologii¹¹ oznacza, że korporacjonizm jest możliwy bez faszystowskiej dyktatury. Kluczową rzeczą dla burżuazji jest pełna kontrola kapitału finansowego i monopoli nad władzą państwową, a poprzez to kontrolowanie percepcji i postaw obywateli. Radykalne zmiany w nowych technologiach dały klasie wyższej nieograniczone możliwości takiej kontroli obywateli, w tym poprzez monitorowanie, które odbywa się za pośrednictwem „wywiadu obronnego” – informacji wymienianych między państwami oraz poszczególnymi państwami z amerykańskimi CIA i Agencją Bezpieczeństwa Narodowego (National Security Agency – NSA). To przejście do państwa korporacyjnego nastąpiło w latach 80-tych, a w pełni weszło w życie w połowie lat 90-tych XX wieku.

Formy korporacjonizmu i kolaboracji klasowej są również nowe. Korporacjonizm ma dziś miejsce na kilku poziomach: poprzez porozumienia trójstronne, które rząd, kapitał i ruch robotniczy uzgadniają jako partnerzy społeczni i które są uzupełniane w ustawach; poprzez ścisłą kontrolę mediów; oraz poprzez ujednolicenie całej dziedziny edukacji, w której historia i ideologia klasy robotniczej są potępiane i fałszowane na podstawie burżuazyjnych postaw.

Oczywiście mamy również, w różnym stopniu w różnych krajach, wrogość wobec związków zawodowych, tajny wywiad wykorzystywany przeciwko związkom, przekupstwo w celu kupowania przywódców i uczynienia ich częścią arystokracji pracowniczej oraz antykomunizm, który nasilił się po kontrrewolucji w 1989 r., w tym zniesienie praw obywatelskich dla członków niektórych partii komunistycznych.

Tak więc korporacjonizm ma miejsce na trzech poziomach – politycznym, ekonomicznym i ideologicznym – w celu kontrolowania sprawnego funkcjonowania państwowego kapitalizmu monopolistycznego i eliminacji walki klasowej. W tym sensie stwierdzenie Togliattiego, cytowane powyżej, że korporacjonizm „nie jest kwestią nowego systemu, ale systemu kapitalistycznego na … etapie imperializmu” pozostaje prawdziwe.

Wykłady o faszyzmie zawierają mnóstwo mądrości, a wykorzystane we właściwy sposób mogą nadal inspirować do przezwyciężenia przestarzałego systemu!

Lars Ulrik Thomsen

Przypisy: