Publikujemy tłumaczenie oracji nad grobem Karola Marksa wygłoszoną 17 marca 2024 r. przez Alexa Gordona (Przewodniczącego związku zawodowego kolejarzy, pracowników marskich i sektora transportu – RMT) na cmentarzu Highgate w Londynie.
* * *
Zebraliśmy się tutaj w 141. rocznicę śmierci jednego z dwóch twórców socjalizmu naukowego. W sobotę 17 marca 1883 roku Karol Marks został pochowany na cmentarzu Highgate, obok swojej żony Jennie von Westphalen, która wyprzedziła go o 15 miesięcy.
Fryderyk Engels w swojej mowie pożegnalnej powiedział: „14 marca, kwadrans po trzeciej po południu, największy żyjący myśliciel przestał myśleć. Pozostał sam przez zaledwie dwie minuty, a kiedy wróciliśmy, znaleźliśmy go w jego fotelu, spokojnie zasnął – ale już na zawsze”.
Socjaliści gromadzą się tutaj, aby uczcić tę rocznicę każdego roku od 1883 r., nie z powodu chorobliwego sentymentalizmu, ale dlatego, że metody socjalizmu naukowego, które Marks i Engels udostępnili, są narzędziami niezbędnymi do zrozumienia naszego świata i iskrą prometejską, która pozwala nam dostrzec możliwość zbudowania lepszego świata.
Marksa materialistyczna koncepcja historii ujawniła prawo rozwoju wszystkich ludzkich społeczeństw. Ale Marks odkrył również szczególne prawo rządzące wydobywaniem wartości dodatkowej poprzez kapitalistyczny sposób produkcji i stworzone przez niego społeczeństwo burżuazyjne. Marks podjął swoją najbardziej wpływową, oryginalną i produktywną pracę w tym mieście, ale nie jest on własnością Highgate ani Londynu.
Wizerunek Marksa jest rozpoznawalny na całym świecie. Mówił, myślał i pisał po niemiecku, francusku, angielsku i rosyjsku. Jego dzieła przetłumaczono na ponad 100 różnych języków. Jego aforyzmy weszły do idiomów setek innych. Powstanie nowoczesnego kapitalizmu rozprzestrzeniło się w Europie i sąsiednich regionach, wyznaczając „epokę” w historii świata w sensie ustalonym przez Marksa i Engelsa w Ideologii niemieckiej i Manifeście komunistycznym.
Marks i Engels rozumieli kapitalizm jako z natury ekspansywny system polityczny i gospodarczy, a więc system światowy. Marks należy do robotników całego świata, co widać po liczbie odwiedzających go z tak wielu krajów, którzy przybywają tu dziś i co tydzień, a także po wielu towarzyszach z Karaibów, Afryki, Iraku i Iranu, którzy zdecydowali się zostać pochowani obok niego.
Grób Marksa został odsłonięty 15 marca 1956 roku przez Harry’ego Pollitta, sekretarza generalnego Komunistycznej Partii Wielkiej Brytanii, która ufundowała pomnik przy wsparciu Niemieckiej Republiki Demokratycznej. W ceremonii wzięli udział afroamerykański komunista Paul Robeson, radziecki ambasador Jakow Malik i profesor J.D. Bernal, prezes Marx Memorial Library & Workers’ School [Biblioteka Pamięci Marksa i Szkoła Robotnicza – przyp. tłum.].
Od 1883 roku, kiedy to Gottlieb Lemke złożył wieniec na trumnie Marksa w imieniu Londyńskiego Komunistycznego Robotniczego Towarzystwa Edukacyjnego, edukacja marksistowska ma kluczowe znaczenie dla upamiętnienia życia i pracy Marksa. Dziś Biblioteka Pamięci Marksa nadal prowadzi archiwa Marx Grave Trust [Towarzystwa Grobu Marksa – przyp. tłum.].
Rzeźbiarz Laurence Bradshaw powiedział, że jego celem przy tworzeniu tej wielkiej głowy z brązu było wyrażenie „dynamicznej siły jego intelektu”, a cytat z Tez Marksa o Feuerbachu na frontonie – „Filozofowie tylko interpretowali świat na różne sposoby – chodzi jednak o to, aby go zmienić” – zawiera w sobie wyzwalającą siłę historycznego i dialektycznego materializmu Marksa.
Bradshaw chciał, aby jego Marks był na poziomie oczu, a nie „górował nad ludźmi”. Marks Bradshawa zwraca się do odwiedzających z niewidzącym, demokratycznym spojrzeniem, które mówi nam o naszej własnej historycznej odpowiedzialności.
Przypomnienia o ludzkiej śmiertelności wokół nas odbijają się echem Manifestu Komunistycznego, przywołując przemijalność stosunków gospodarczych i starych porządków społecznych w obliczu rewolucji: „Wszystko, co stałe, rozpływa się w powietrzu, wszystko, co święte, zostaje sprofanowane, a człowiek jest w końcu zmuszony zmierzyć się z trzeźwymi zmysłami ze swoimi prawdziwymi warunkami życia i relacjami ze swoim rodzajem”.
Co zatem Marks powiedziałby o sklerotycznej, chaotycznej i dekadenckiej wersji kapitalizmu, którą widzimy dziś w Wielkiej Brytanii?
Po pierwsze, z pewnością rozpoznałby wiele jego zewnętrznych przejawów w tym roku wyborów powszechnych – otwartą korupcję polityczną, chciwość korporacji i imperialistyczne barbarzyństwo – dominujące przejawy rządów klasowych w naszych czasach.
Komentując „Korupcję wyborzą” w The New York Tribune, którą można studiować w Marx Memorial Library w Clerkenwell, Marks napisał 20 sierpnia 1852 roku: „Jeśli śledzisz historię brytyjskich wyborów przez sto lat lub dłużej, kusi cię, by zapytać, nie dlaczego brytyjskie parlamenty były tak złe, ale wręcz przeciwnie, jak udało im się być tak dobrymi, jak były, i reprezentować tak bardzo, jak reprezentowały, choć w niewyraźnym załamaniu, rzeczywisty ruch brytyjskiego społeczeństwa”.
W tym momencie Marks mieszkał w Londynie zaledwie trzy lata, ale natychmiast pojął zasadnicze szczegóły brytyjskiej polityki parlamentarnej w wyborach powszechnych w lipcu 1852 roku.
„Przekupstwo i zastraszanie praktykowane przez torysów były jedynie brutalnymi eksperymentami mającymi na celu przywrócenie do życia umierających organów wyborczych, które stały się niezdolne do produkcji i nie mogą już tworzyć decydujących wyników wyborczych i naprawdę krajowych parlamentów. A rezultat? Stary parlament został rozwiązany, ponieważ pod koniec swojej kariery rozpadł się na sekcje, które doprowadziły się nawzajem do całkowitego zastoju”.
Marks rozpoznałby dzisiejszą Partię Torysów. Posłowie niczym szczury opuszczają tonący okręt, uciekając do lukratywnych firm konsultingowych i na stanowiska dyrektorskie, zanim zrezygnują z tego, co eufemistycznie nazywają „życiem publicznym” w następstwie niekończących się skandali, które zawstydzają zdegenerowane brytyjskie państwo korporacyjne, od nielegalnych deportacji pokolenia Windrush, po Grenfell, podejrzane partnerstwa publiczno-prywatne, lobbing korporacyjny Covid i skandal pocztowy.
A i Marks rozpoznałby oficjalną partię opozycyjną, która trzyma się limitów wydatków torysów – owijając się w Union Jack [Flaga Wielkiej Brytanii – przyp. tłum.] w pogoni za szacunkiem establishmentu. Zakończył swoje badanie korupcji wyborczej w ten sposób: „Nowy parlament zaczyna się tam, gdzie skończył się stary; jest paralitykiem od godziny swoich narodzin”.
Ale Marks pokazuje nam również prawdziwe siły społeczne kryjące się pod parlamentarną fasadą. Dziś w Wielkiej Brytanii realna gospodarka oficjalnie znajduje się w recesji, ale banki Wielkiej Czwórki – Lloyds, HSBC, Barclays i NatWest – odnotowały w 2023 r. rekordowe zyski przed opodatkowaniem w wysokości 44,2 mld funtów, co stanowi wzrost o 41 procent w porównaniu z 31,4 mld funtów w 2022 roku. HSBC – bank, którego nazwa ocieka krwawą historią brytyjskiego imperializmu – ogłosił 78-procentowy wzrost rocznych zysków w 2023 r. do 24 mld funtów ze względu na globalne podwyżki stóp procentowych.
Pamiętajmy, że te podwyżki stóp procentowych w 2023 r. były konieczne, jak nam powiedziano, ponieważ wzrost płac był zagrożony wyprzedzeniem inflacji. Tak więc środki mające na celu stłumienie płac doprowadziły bezpośrednio do rekordowego wzrostu zysków banków. Jeśli słuchasz uważnie, możesz niemal usłyszeć, jak Karol mówi do obywatela Westona: „A nie mówiłem?”.
W 1865 r., jak Marks cierpliwie wyjaśniał angielskim związkowcom w swoim przemówieniu do komitetu generalnego Pierwszej Międzynarodówki, opublikowanym przez jego córkę Eleanor w 1898 r. jako Wartość, cena i zysk, zyski pozostają w odwrotnej relacji do płac.
„Ilekroć dana jest ilość, jedna jej część będzie rosła odwrotnie, gdy druga maleje. Jeśli płace się zmienią, zyski zmienią się w przeciwnym kierunku. Jeśli płace spadną, zyski wzrosną; a jeśli płace wzrosną, zyski spadną”.
Super-zyski pasożytniczego sektora finansowego zbudowanego na super-wyzysku siły roboczej w globalnych łańcuchach dostaw i finansjalizacji aktywów publicznych, stanowią dziś główną barierę dla inwestycji w siły produkcyjne i są szczytem piramidy kapitalizmu rentierskiego w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych, gdzie bezdomność jest epidemią, ponieważ pracownicy nie są w stanie pozwolić sobie na wynajęcie własnego domu.
Marks nie mógł przewidzieć tego, ponieważ za jego życia nie powstała żadna socjalistyczna gospodarka planowa, że światowa gospodarka kapitalistyczna w 2024 r. będzie zależeć od wzrostu gospodarczego, innowacji technologicznych i naukowych oraz nowych zmian w handlu światowym od wzrostu gospodarek globalnego Południa i wiodącej roli socjalistycznych Chin.
W miarę jak nowe pokolenia robotników przyglądają się społecznym zniszczeniom wywoływanym przez kapitalizm w Wielkiej Brytanii i zajmują swoje miejsce w sprzeciwie wobec wojny i ludobójstwa od Strefy Gazy po Haiti, zwracają się ku ideom naukowego socjalizmu, który jest jedyną alternatywą dla imperialistycznego barbarzyństwa.
Zadanie transformacji politycznej – wskazane przez Marksa – ponownie jest na porządku dziennym.
„Niech klasy rządzące drżą przed rewolucją komunistyczną. Proletariusze nie mają nic do stracenia poza swoimi łańcuchami. Do zdobycia mają cały świat. Robotnicy wszystkich krajów, łączcie się!”
Alex Gordon (źródło)